Mübadelenin üzerinden 93 yıl geçti

Türkiye - Yunanistan nüfus mübadelesi, 2 milyona yakın insanı yurdundan etti. Yüzbinlerce Rum Ve Türk, toprağına, suyuna havasına alıştığı, doğup büyüdüğü toprakları bıraktı. Takvimler 30 Ocak 1923'ü gösterdiğinde Lozan Barış Antlaşması’nda mübadele için ilk imza atıldı. Ancak yürürlükte çeşitli anlaşmazlıklar ortaya çıktı. Bunların başında "etabli" yani "yerleşmiş" vardı.

Yunanistan; İstanbul'da yaşayan tüm Rumlar'ın "etabli" sayılmasını isterken, Türkiye bunun Türk yasalarına göre belirlenmesi gerektiğini savundu. Milletler Cemiyetine sevkedilen sorun, Türkiye'nin görüşüne benzer bir karara bağlandı.

Yunanistan bu karara uymadı ve Batı Trakya'daki Türklerin mallarına el koydu, Rum göçmenlere dağıtmaya başladı. Türkiye de buna karşılık İstanbul'daki Rumlar’ın mallarına el koydu. Bu kriz tarih 10 Haziran 1930'u gösterene denk devam etti.

10 Haziran 1930'da imzalanan Ahali Mübadelesi Antlaşması ile kriz sona erdi. İstanbul'daki Rum - Ortodokslar ve Batı Trakya'daki Müslüman ahalinin tamamı "etabli" sayıldı ve mübadele dışı tutuldu.

LOZAN ANTLAŞMASI GEREĞİ MÜBADELE UYGULANDI

Kimisi Balkan savaşları sonrasında kimisiyse Lozan Antlaşması gereği nüfus mübadelesi sonrasında Anadolu’ya göç etmek zorunda kaldı. Güvenç ailesi mensubu olan Sefer Güvenç in dedeleriyse nüfus mübadelesinden hemen sonra Anadolu’ya göç ettiler. Lozan Mübadil Vakfı Kurucusu Sefer Güvenç mübadele yıllarında yaşananlar hakkında şu şekilde konuştu:

“Benim ailem Selanik'e bağlı Langazak kabasabısının Eğribucak Beldesi'nde yaşıyordu. 30 Ocak 1923'te imzalanan mübadele sözleşmesi gereği zorunlu olarak göçe tabii tutuldular. Mübadele sözleşmesine göre Yunanistan'da yaşayan tüm Müslümanlar göçe zorlandı. Bunun istisnası İstanbul Rumları ve Batı Trakya Türkleri yerinde kaldı.”

Yanya, Selanik, Drama, Kavala, Vodina ve Girit'ten Türkiye'ye gelen nüfus, Doğu Trakya ve Batı Anadolu'da Rum azınlığın ayrılışı ile boşalan yerlere yerleştirildi. Mübadillerin yoğun olarak iskan edildikleri şehirler Edirne, Balıkesir, Samsun, İstanbul, Tekirdağ, Kırklareli, İzmir, Kocaeli, Mersin, Manisa, Çanakkale ve Bursa oldu.

Değişimin büyük bir bölümü 1923 - 1924 yıllarında tamamlandı. Göç sırasında binlerce kişi açlıktan ve hastalıktan yaşamını yitirdi. Lozan Mübadil Vakfı Kurucusu Sefer Güvenç mübadeleyle ilgili sözlerine şu sözlerle devam etti:
"Mübadelede genllikle deniz yolu kullanıldı ve liman olarak da Selanik Limanı, Kavala Limanı, Girit Adası ve Preveze kullanıldı. Deniz yolculuğu çok sıkıntılı geçti. İnsan taşımaya elverişli gemi çok azdı. Şlepten bozmaydı uzun sürdü gemi yolculukları. Hastalıklar salgınlar baş gösterdi. Gemide vefat edenleri denize verdiler ki bu çok acıklıdır, ölülerini bile defnedemedi bu insanlar.”

Türkiye'ye gelenler yaşanan tüm acılara rağmen yurtlarını hem hatıralarında hem de kalplerinde yaşattı. Dedeleri her ne kadar doğup büyüyüp terk etmek zorunda kaldıkları toprakları bir daha hiç ziyaret edemeseler de ikinci kuşak mübadil torunları onların köyüne gidip o toprakları tanıma fırsatı buldu. Güvenç dede topraklarında gördüklerini şu sözlerle dile getirdi:
"İlk defa 1999’da gittim. Baktım ki orada dernek vakıflar kurup kültürlerini aktarıyorlar. Döndüğümde biz neden böyle yapmıyoruz diye bir bildirge yayınlayalım dedik. Bu bildiri gazetelerde yer alınca spontane bir hareket medana geldi ve şuan Türkiye’nin dört bir yanında mübadiller örgütlü."

Farklı inanç, kültür ve etnik kökene sahip halkların birlikte yaşadığı o günlerden geriye dedelerinin anlattıkları hikâyeler ve eski fotoğraflar kaldı. Ancak sadece bunlar bile eski topraklara duyulan sevgiyi ve özlemi yaşatmaya yetiyor.

Kuzey Haber Ajansı