İnternet Çağında Sağlıklı Çocuk Yetiştirmek

Bilim ve teknolojinin her geçen gün  baş döndürücü bir hızla geliştiği, adına iletişim ve internet çağı dediğimiz bir zaman dilimine şahitlik ediyoruz. Binlerce ciltlik kütüphanelerin cepte taşınacak kadar küçüldüğü, dünya üzerinde yaşayan insanların bir tuşla anında birbirlerine ulaşabildikleri, yeni buluşlarla dünün fiber hızla eskide kaldığı bir yüzyıl. Bu icatlar onunla temas halindeki insanı da çok yakından ilgilendiriyor. Hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelerek bizleri de değiştirip dönüştürduğünü yeni bir şekle soktuğunu görüyoruz. Dijital teknolojiler ile büyüyen sanal dünyanın çocuklarına ebevenlik yaparken bizlere de farklı tutumlar göstermemiz için yeni sekmeler açılıyor. Bizler üretmesek bile hayatımıza  giren her yeni teknolojik aygıtı  sağlam bir hayat felsefesi ile biz ve çocuklarımızın nasıl kullanması gerektiği üzerine kafa yormamız elzem görülüyor. Bizler hiçbir teknolojik icadı baştan sanık sandalyesine oturtamayız. Bu durum  ekranı olan _bilgisayar, tablet, televizyon, akıllı telefon_ internet ve dijital aletler için de geçerli görülüyor.

İnsanlığın faydasına olan her türlü teknolojik ve ilmi gelişmeye biz müslümanlar Allah'ın birer nimeti olarak  bakarız. Onlar amaca ulaştıracak araçlardan bir tanesi olur bizim için. Fakat şunu da biliyoruz ki her nimetin bir de bedeli vardır. Nimet, sorumlu davranış ister. Madem bizler böyle bir zaman diliminin çocuklarıyız ve Allah bizleri böyle bir zaman diliminde anne- baba kıldı o zaman, içinde bulunduğumuz zamanı doğru okumak gerekir. Çocuklarımızı içine doğdukları çağdan koparmadan kendi değerlerimizle bezeyerek nasıl sağlıklı bir şekilde yetiştirebilirizin derdini, düşünen her anne baba çekmektedir. Acaba internet çağında  sağlıklı çocuğu nasıl yetiştirebiliriz?

Yeni neslin dilini anlamanın yolu, onların yetiştikleri zamanı okumaktan geçtiğini Hz. Ali (r.a) şu sözü ile çok güzel ifade eder: "Evladınızı bulunduğunuz zamandan başka bir zaman için talim ve terbiye ediniz. Çünkü onlar sizin zamanınızdan başka bir zaman için halk olmuşlardır." Bizler yakın zamana kadar teknoloji ve çocuk deyince televizyonu konuşuyorduk. Fakat şimdilerde, ilk aklımıza gelen şey tablet, telefon kısacası internet oluyor.Televizyonun ise evlerdeki kullanım şekli değişti. Eskiden her evde sadece bir tane televizyon bulunurken, şimdilerde evdeki herkesin farklı odalarda kendine özgü program izlediği bilgisayarın ve internetin de içine nüfuz ettiği bir televizyonu var. Geneline baktığımızda ise çocuklarımızın sürekli ekranla muhatap oldukları ve bilinçli kullanılmadığında ise mağdur oldukları bir zemin görüyoruz. Çocuklarımızı ekranların istila etmemesi adına öncelikle ailelerin hayatlarına dahil olan her yeni teknolojik aygıt hakkında bilgi sahibi olmaları gerekir. Çocuğum sanal dünyanın deryasında boğulur mu ki kaygısı bizleri eylem halinde deryada boğulmayacak kadar yüzme öğrenmeye götürebilmelidir. Nitelikli ve amaca uygun kullanmak için öncelikle biz anne babaların kullanacağımız şeyi yakından tanımamız gerekir.

     21. Yüzyılın ilk kuşağı olarak kaynaklara geçen Z kuşağı dijital dünyanın içine doğan ve oranın yerlisi hükmünde görülen bir nesil. Bizlerin bu nesille aynı dilden konuşmamız ve kendileri ile sağlıklı bir iletişim kurmamız için onların mecralarını bilmemiz gerekiyor. Ailelerin teknoloji dünyasına senkronu zaman alabiliyor. Bu durum da teknoloji adına bilgi akışını kuşaklar arasında tersine döndürüyor diyebiliriz. Her konuda olduğu gibi teknolojinin kullanılması ile ilgili de çocuklarımıza model olmalıyız. Bilinçli kullanım konusunda kılavuzluk etmek ya da zararlarından korumak ve korunmak için bilgi noktasında kendimizi yetiştirmeliyiz.

Çocuklara gerçek hayatta nasıl kurallar koyuyorsak bunu ekran içinde koymalıyız. Bizler çocuklarımızın yaş ve gelişimlerine göre kullandıkları teknolojik aletleri içerik ve süre konusunda denetleyebilmeliyiz. Ekran karşısında geçirdikleri süreye sınır getirmeliyiz. Amerikan Pediatri Derneği iki yaşında bir çocuğun tablet, cep telefonu, bilgisayar ve televizyon gibi cihazların hepsi dahil olmak üzere iki saati geçmeyecek şekilde kullanalabileceğini söylüyor. Ama bu iki saati de tek seferde değil, yine parça parça 15-20 dakikaya bölerek yapılması isteniyor. Bu konuda teknoloji dünyasındaki birçok CEO' nun çocuklarının teknoloji kullanımını sıkı bir şekilde denetlediklerini biliyoruz. New York Times muhabiri Nick Bilton App'ın kurucularından Stevo Jobs'a çocuklarının iPad'i sevip sevmediğini sorması üzerine: "Kullanmadılar daha, çocukların teknolojik aygıtları sınırlı bizim evde." şeklinde cevap vermişti. Teknolojiyi üreten kişilerin, ürettikleri şeylerden çocuklarını uzak tutmaları düşünmemiz gereken bir durum. Çünkü erken yaştan itibaren dijital teknoloji ile tanışan çocukların dikkat ve konsantrasyon problemleri de dahil olmak üzere bir çok sorunla karşı karşıya oldukları uzman kişilerce dile getirilmektedir.

Çocuklarımızın teknolojik cihazlarla fazla vakit geçirmeleri onların sosyal çevreleri ile temassızlığa neden olabilmektedir. Bu durum ise onların sosyal gelişimlerini olumsuz etkilediği gibi aynı zamanda onları  edilgen kılarak zihinsel faaliyetlerini de pasifleştirebilmektedir. Yine iki yaş altı çocukların aşırı televizyon izlemeleri dil gelişimlerini olumsuz etkileyebilmektedir. Bunun için biz ebeveynler, çocuklarımızın ekranla oynamalarından ziyade akranları ve oyuncakları ile oynamalarını teşvik edip bunun için ortam hazırlamalıyız.

Çocuklar ahlaki birçok değeri ekranlardan adeta sünger gibi emerek alıyorlar. Ekranlar ise maalesef çoğunlukla istediğimiz şekilde hijyen değildir. Necip Fazıl'ın: "Her şey akar; su, tarih, yıldız, insan ve fikir. Oluklar çift, birinden nur akar, birinden kir." mısralarını sosyal medya ve diğer ekranlar için de düşünebiliriz. Zira kirli yerlerde çocuklarımıza necis şeylerin bulaşmaması adına tedbir, temkin ve takip işini devreye sokmalıyız. Çocuklarımızı internetteki tehlikelerden korunmak için bilgisayarlarına güncel antivirüs, filtre, güvenlik duvarı program uygulamalarını kurmak faydalı olacaktır. Bunlar zararlı içeriklerin ebeveynler tarafından denetlenmesini sağlayan uygulamalardır. Yine çocuklar için özel hazırlanmış veya ebeveyn denetimi olan arama motorlarını kullanmak daha isabetli olacaktır.

Çocuklarımıza interneti kullanırken kendilerine özel olan bilgilerin gizli kalmasını anlatmalıyız. Normal hayatta dikkat ettiğimiz mahremiyetin sanal dünyada da gerekli olduğunu onlara izah etmeliyiz. Mahremiyetin onların faydalarına olan bir bariyer olduğunu bilmeye ihtiyaçları var. Nasıl ki tanımadıkları kişilere evimizin kapısını açmalarını istemiyorsak, bilmedikleri kişilere de kişisel bilgilerini vermemeleri,  web kamerasını açmamaları gerektiğini bilmeliler. İfşa, sınırların ve sırların yok edilmesidir.

Yine çocuklarımızın sağlıklı bir uyku uyumaları için uykuya geçmeden en az bir saat önce ekrandan uzak kalmaları gerekir. Zira ekranların yaydığı mavi ışık uyku için gerekli olan melatonin hormonunun salgılanmasını engelliyor. Ayrıca bu cihazların elektromanyetik bir alan yarattığı ve bunun da çocukların beden ve ruh sağlıklarına zarar verdiği uzmanlar tarafından dile getiriliyor. i_Nesli kitabının yazarı Jean M.Twenge, ismi geçen kitabında i_Nesli'nin depresyon eğiliminin fazla olmasının bir nedenini de uyku eksikliğine bağlıyor. Yine yazar, ekran başında daha fazla zaman harcayan bu kuşağın dünya geneline hakim olan kültürel istilaya uğrama oranının arttığından bahseder. Hayatı çevrimiçi yaşayan çocuk ve gençlerin sanal dünyadaki şiddet diline belli bir süre sonra alıştıkları ve kendi sorunlarını çözerken de bu dili kullandıklarını gözlemliyoruz.

İnternetin kaygan zemininde çocuklarımızın zarar görmemesi adına bilgisayarı evimizin ortak kullanım alanında tutmamız gerekir. Yine 2_6 yaş aralığında çocuklarımızın ekran karşısında yalnız bırakılmamaları onların sağlıklı kişilik gelişimleri için önemli görülüyor. Çocukların özellikle yedi yaşına kadar gerçeklik duyguları gelişmemiş durumdadır. Henüz soyut düşünme becerisi gelişmediği için izlediği şeylerin gerçek olup olmadığını ayırt edemezler. İnternetteki şiddet içerikli oyunlar çocukları duyarsızlaştırabilmektedir. Yine orada gördükleri oyun kahramanlarını model alarak agresif davranışlar gösterme eğilimleri  görülebilmektedir. Bilgisayardaki şiddet içeren oyunların çocukları nasıl etkilediğine dair bir araştırma yapılmış: Bir grup çocuğa tek başlarınayken şiddet içeren görüntüler izlettiriliyor. Aynı görüntüler başka bir grup çocuğa ise ailelerinin yanında gösteriliyor. Tek başlarına bu görüntüleri izleyen çocukların, onları izlerken eğlendikleri ve bundan zevk aldıkları görülürken ailesi ile birlikte izleyen çocukların bu durumdan rahatsız olduğu görülmüş. Çünkü rahatsız olan çocukların aileleri izledikleri olayların kötülüğünü anlatmanın yanı sıra, şiddete maruz kalan kişinin hislerinden bahsederek empati yeteneklerinin  gelişmesini sağlamışlar.

Son olarak şunu diyebiliriz: Temel duygusal ihtiyaçları karşılanmayan çocuklar, bu  gereksinimlerini telafi etmek için teknolojik aletler ile daha fazla zaman geçirme eğilimi gösteriyor. Televizyon, tablet ve telefonun ekranlarına teslim ettiğimiz çocuklarımız, bizlerden giderek uzaklaşıp, yabancılaşmaktalar. Çocuklarımızı elektronik imgelerle değil sevdiklerinin yüzüyle, gözüyle ve sözüyle  doyuralım. Hayatımıza dahil olan her yeni bilimsel ve teknolojik gelişmenin bize getirdikleri için şükrederken, bizden götürebilecekleri konusunda ihtiyatlı davranalım. Ekranlarımızın karşısına kendi değerlerimizin filtresini takarak oturalım. Bu değer filtresini çocuklarımızın da kullanabilmeleri için, ilgi ve sevgimizi üzerlerinden hiç eksik etmeyelim. Belki yeni bir dünya inşa etmeye hemen buradan başlayabiliriz. Sağlıklı günlerde buluşmak dileğiyle...

Asuman DÜZGÜN

Eğitimci (Psk.Dan. ve Rehber Öğretmen)