Kur’an’ın Model İnsan Tipi, Mü’minler -1

Rahman Ve Rahim Olan Allah’ın Adıyla,

Her dinin, her düşünce biçiminin ve her ideolojinin kendine göre yetiştirmeyi hedeflediği bir insan tipi vardır ve her din, her düşünce biçimi ve her ideoloji kendi dünya görüşüne göre de bir fert ve toplum oluşturmayı hedefler. Biz bu ferdin ve toplumun söz ve davranışlarına bakarak onların neyi ve kimi temsil ettiklerini, nereye ait olduklarını tespit edebiliriz. Bu çerçevede İslam da kendine özgü bir insan tipi oluşturmayı hedeflemiştir. İşte Mü’min, İslam’ın yetiştirmeyi hedeflediği insan tipinin adıdır.

Şunu bilmeliyiz ki bu dinin sahibi nasıl ki Allah’sa mü’min kişiliğin özelliklerini belirleyecek olan da sadece Allah’tır. Hiç kimse kendine göre bir mü’min tanımlaması yapamaz.

Mü’min/Müslüman kavramı da diğer çoğu kavramlarımız gibi Kur’ani bağlamından koparılmış, işlevsizleştirilmiştir. Yapmamız gereken öncelikli işimiz, kavramlarımızı ait oldukları yere teslim etmektir.

Kavramsal olarak baktığımızda mü’min iman eden kimseye verilen addır. İman ise E-M-N  امن kökünden türemiş olup “ İnsanın emniyette iken üzere bulunduğu güven hali, insanın üzerinde emin kılındığı şeyin adı olarak kullanılır.”  (Müfredat)

İman asla körü körüne bir ön kabul değildir. İman teriminin kökeninde “ emin olma” durumu vardır. İman eden, iman ettiği varlıktan emindir. İnsan, tanımadığı, ne ve kim olduğunu bilmediği bir varlığa iman edebilir mi? Hayır.

İmanın esası tanımaktır. İman bilinçli bir tercihin neticesinde gerçekleşen bir kabul etme halidir. İman eden kişi düşünerek, araştırarak, sorarak, sorgulayarak ve aklederek kalben tatmin olduğunda iman gerçekleşmiş olur. Böyle bir bilinç haliyle iman eden mü’min kişi artık iman ettiği varlığın muvahhid bir muhatabıdır. O artık bir mü’min olarak eşyaya, hayata, insana ve kâinata Allah’ın ‘bak ve gör’ dediği yerden bakar ve görür.

Yukarda, iman etmenin şartının tanımak olduğunu ifade etmiştik. Yaratıcısını tanıyan bir mü’min ona nasıl kul olacağını bilmek zorundadır. Bilgisizlik tıpkı bir hastalık gibidir. Nasıl kul olacağımızı bilmiyorsak din dışı nice unsurları dinmiş gibi kabul etme ihtimali vardır. Allah kullarının nasıl kul olmaları gerektiğinin yollarını kitabında ve peygamberin örnekliğinde bize öğretiyor. O halde mü’minler onun belirlediği ölçülerde kul olma mücadelesi vermelidirler. Onun belirlediği ölçülerin dışında ibadet yolları aramak, O’na dinini öğretmeye kalkışma ukalalığı anlamına gelir.

Mü’min, hayatı bütünlüğü içinde ele alır ve hayata asla parçacı bir zihniyetle yaklaşmaz.

Mü’min bir kişiliğin tanınabilmesi karşıtlarının da tanınmasıyla mümkündür. Kur’an, bir hakikatin anlaşılması için, onun karşıtlarını da tanıtır ki, aradaki fark görülebilsin. Mü’min bir kişiliğin karşısında münafık, müşrik ve kâfir insan tipleri bulunur. Kişinin kendini mü’min ismiyle adlandırabilmesi hem kendini hem de karşıtlarını tanımasıyla mümkündür. Allah Kitabında mü’minlerin karşısında duran insan tiplerinin özelliklerini de anlatarak bizlerin teyakkuzda olmamızı istemiştir. İşte mü’min bu tiplerin karşısında duran, Allah’ın kendilerinden razı olduğu model insan tipidir.

Mü’min sıfatı, iman eden ve hayat tarzı olarak İslam’ı seçen bir kişinin kimliğidir. Bu kimlik onu, bulunduğu her ortamda farklı ve ayrıcalıklı kılar. Mü’min kimliği ütopik bir kimlik değil, Peygamberin ve onun yetiştirdiği şahşiyetlerin şahsında yaşanmış hakiki bir kimliktir. Yeter ki o kimliği sahiplenenler taşıdıkları kimliğin gereklerini yerine getirsinler.

Mü’min, hayat tarzı olarak İslam’ı seçmiştir. Bu seçim imanın bir zorunluluğu neticesinde gerçekleşen bir seçimdir. Çünkü bilir ki, iman ettiği Allah mü’minler için İslam’ı uygun görüp seçmiştir. Bu seçim sürecinden sonra onun heva ve hevesine göre davranma özgürlüğü yoktur. O, hayatının sınırlarını vahyin doğrultusunda şekillendirmek zorundadır. İnsanlar din seçimlerini hür iradeleriyle yaparlar; ancak seçim sonrasında keyfi davranamazlar. Onların nasıl düşüneceklerine, nasıl inanacaklarına ve nasıl yaşayacaklarına ALLAH karar verir. ALLAH gerçekten iman eden bir mü’minin ne gibi özelliklere sahip olması gerektiğinin ölçülerini Kitabında bildirmiştir. Gerçekten iman eden ve O’nun iman edenler için uygun gördüğü yaşam biçimine içlerinde bir tereddüt duymadan teslim olanlar, yaşamlarının her alanında vahyi görünür kılmanın çabasını gösterirler.

Mü’mine mü’min olma kimliğini kazandıran belli başlı esaslar vardır. Bunlar olmadan iman eylemi gerçekleşmez.

Mü’min Allah’ı tek bir rab, tek bir ilah olarak tanır. Allah’a has olan bir özelliği başkasına vermez. O hayatını tevhid ilkesi ekseninde şekillendirir. Bu, iman ilkesidir.

Mü’min dini Allah’a has kılarak kul olma bilincini kuşanır. Dine herhangi bir ekleme veya çıkarma yapmayı aklından bile geçirmez. O, dini kendine uyduran değil kendini dine uydurandır. Hiçbir sebep dine karşı lakayt davranmasına yol açmaz, açamaz. Bu da ibadet ilkesidir.

Mü’min’in bireysel ve toplumsal hayattaki yansıması ibadet kavramıyla görünürlük kazanır. İbadetse,mü’minin hayatının bütününün Kur’an’dan beslenerek şekillenmesidir. İbadetler mü’min kişiliği eğitme yollarıdır. O taşıdığı ibadet bilinciyle her daim diri kalmayı başarır; çünkü bütün ibadetler onun Allah’la iletişimini sağlar. Ayrıca ibadetler toplum hayatında mü’minlere bir kimlik ve kişilik kazandırır.

Mü’minler hem bireysel hem de toplumsal hayatlarını iman esaslarına göre şekillendirirler. Kısaca bu iman esaslarına değinmek istiyorum:

Allah, imanın temel esaslarını 2/285. ayetinde şöyle bildiriyor:

“Elçi ve o’nunla birlikte olan müminler, Rabbi tarafından o’na indirilene inanırlar: Hepsi, Allah‘a, meleklerine, vahiylerine ve elçilerine inanırlar; O’nun elçilerinden hiç biri arasında ayrım yapmazlar ve: “İşittik ve itaat ettik. Bize mağfiret et ey Rabbimiz, zira bütün yolculukların varış yeri Sensin!” derler. (İman esaslarından sonra ayetin Dua ile tamamlanması bizlere tevazuyu öğretiyor. İmanı nasip ettiği için şükretmeyi öğretiyor.)

– Ve onlar (ey peygamber), sana indirilene de senden önce indirilmiş olana da iman ederler, öteki dünyanın varlığından bütün kalpleriyle emindirler. (2/4)

Özelde ülkemizde, genelde ise kendini İslam dairesinde gören coğrafyalarda imanın bu temel esaslarına iman edildiğinin söylendiği görülür. Bu hususlarda pek sorun görünmemektedir. Esas sorun imanın gereklerine uygun bir hayatın yaşanıp yaşanmamasıdır. Karşımıza çıkan sorunlarda sorunun çözümü için Kur’an’ın referans alınıp alınmamasıdır. Asıl sorun kendini iman dairesinde görenlerin Kur’an’a ve onu pratize eden Peygambere yaklaşım sorunudur.

Bu ayetlerde Allah, imanın esaslarını ortaya koyuyor. Allah’a iman, O’nun iman etmemizi emrettiği her şeye iman etmemizi zorunlu kılar. Burada önemli bir husus daha var ki, o da ilk iman edenin Elçi olması. Mü’minler iman konusunda da elçiyi model/örnek almak zorundadırlar.

İman zihni/akli ve kalbi bir eylem olmakla birlikte pratik hayatta amelle ispat gerektiren bir eylemdir. Amel(eylem) imanın somutlaşmış halidir. Ele alacağımız ayetler bu hakikatı bütün gerçekliğiyle ortaya koymaktadır.

“Asra yemin ederim ki, insan gerçekten ziyan içindedir. Bundan ancak iman edip iyi (salih) ameller işleyenler, birbirlerine hakkı tavsiye edenler ve sabrı tavsiye edenler müstesnadır.” (103/1-3)

İslam, bireysel ve toplumsal hayatta birebir karşılığı olan emirler va’z ediyor. Onun hiçbir emri hayattan soyutlanmış emirler  değildir. Mü’min de bu hayattan soyutlanmış bir biçimde kesinlikle yaşayamaz. Mü’minin model kişi oluşu inancını hayatta dosdoğru yaşıyor olmasıyla kendini gösterir. Kur’an’ın hüküm içeren ayetleri bireysel ve toplumsal hayatta tamamen karşılığı olan ayetlerdir. Vahyin yetiştirdiği model insan tipi olan mü’minler bireysel ve toplumsal hayatlarını iman- amel(eylem) dengesi üzerine kurarlar.

16/90 –Şüphesiz Allah adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; hayasızlığı, fenalık yapmayı ve azgınlığı da yasaklar. O düşünüp tutasınız diye size öğüt veriyor.

29/45 –(ey Muhammed!) Kitaptan vahyolunanı oku, namazı dosdoğru kıl. Çünkü namaz insanı hayasızlıktan ve kötülükten alıkor. Allah’ı anmak elbette en büyük ibadettir. Allah yaptıklarınızı bilir.

Şimdi Allah’ın Kur’an’da bu model insan tipini yani mü’minleri nasıl vasıflandırdığına bakalım. Mü’min kendi özelliklerini bilmeli ki, hayatına nasıl yön ve şekil vereceğini bilebilsin:

23/1 – Kesin olan şudur ki, inananlar kurtuluşa erişeceklerdir:

(Bu bir sonuçtur. Allah mü’minleri müjdeleyerek başlıyor sözlerine. Sonuçlar sebeplere göre belirir.) Neler bu sebepler:

23.2 – onlar ki, salatlarında (alçak gönüllü bir) duyarlılık içindedirler;

23.3 – onlar ki, boş ve anlamsız şeylerden yüz çevirirler;

23.4 – arınmak için yapılması gerekeni yaparlar;

23.5 – Ve onlar ki, iffetlerini korurlar;

23.8 – ve onlar ki, emanetlerine ve ahidlerine sadakat gösterirler,

23.9 – salatlarını (tüm dünyevi kaygılardan) uzak tutarlar.

23.10 – İşte varis olacak olanlar böyleleridir:

23.11 – Cennete varis olacak ve orada sonsuza kadar kalacak olanlar.(23-Mü’minun Suresi/1-11)

3/110 – Siz, insanlığ (ın iyiliği) için çıkarılmış hayırlı bir topluluksunuz; doğru olanı emreder, eğri olandan alıkoyarsınız ve Allah’a inanırsınız…(3-Ali İmran Suresi 110)

8/3 – Onlar ki, namazlarında devamlı ve kararlıdırlar; kendilerine rızık olarak bahşettiğimiz şeylerden başkalarının yararına harcarlar:

8/4 – İşte böyleleridir, gerçekten inanmış olanlar! Rablerinin katında büyük onur, bağışlanma ve çok değerli bir rızık olacaktır onların payı.(8-Enfal Suresi 3-4)

2.3 – Onlar ki, insan idrakini aşa(n olguların varlığı)na inanırlar ve namazlarında dikkatli ve devamlıdırlar; kendilerine verdiğimiz rızıktan başkaları için harcarlar,

2.4 – Ve onlar (ey peygamber), sana indirilene de senden önce indirilmiş olana da iman ederler, öteki dünyanın varlığından bütün kalpleriyle emindirler.

2.5 – İşte Rablerinin gösterdiği yolda yürüyenler onlardır, mutluluğa erişecek olanlarda!

10.62 – Unutmayın ki, Allah’a yakın olanların korkmaları için bir sebep yoktur; onlar acı ve üzüntü çekmeyecekler.

10.63 – Onlar, imana erişip Allah’a karşı hep bilinçli ve duyarlı kalmaya çalışan kimselerdir.

10.64 – Onlar için hem bu dünya hayatında hem de sonraki hayatta müjdeler var. Ve Allah’ın vaadlerinde asla bir değişme olmayacak (olduğuna göre), işte budur en büyük zafer, en büyük başarı!

25.63 – Rahman’ın has kulları ki, onlar yeryüzünde tevazu ve vekar içinde yürürler ve ne zaman kötü niyetli, dar kafalı kimseler kendilerine laf atacak olsa, (sadece) selam! Derler.

25.64 – Onlar ki, gecenin derinliklerinde secdeye vararak ve kıyama durarak, Rablerini anarlar.
25.65 – Ve onlar ki, “Ey Rabbimiz!” derler, “Cehennem azabını bizden uzaklaştır; çünkü onun çektireceği azap, gerçekten, pek korkunç, pek yaralayıcı olacaktır;

25.67 – Ve onlar ki, başkaları için harcadıkları zaman, ne saçıp savururlar, ne de cimrilik yaparlar; bu ikisi arasında her zaman bir orta yol bulunduğunu (bilirler).

25.68 – Ve onlar ki, Allah’la beraber, asla birtakım düzmece tanrılara yalvarıp yakarmazlar ve hukuki bir gerekçe olmadıkça Allah’ın dokunulmaz kıldığı cana kıymazlar ve zina etmezler. Çünkü (bilirler ki,) bunlardan herhangi birini işleyen kimse, bir kötülüğe bulaşmış olmakla (kalmayacak),

25.69 – (fakat) Kıyamet Günü’nde böyle birinin çekeceği azap kat kat artacak ve o Gün aşağılık bir durumda kalakalacaktır.

41.33 – (İnsanları) Allah’a çağıran, doğru ve adil olanı yapan ve “Şüphesiz ben Allah’a teslim olanlardanım!” diyenden daha güzel sözlü kim vardır?

Allah iman edenler için yaşanabilir hayat tarzı olarak İslam’ı seçmiştir. Dolayısıyla İslam’ı tercih etmiş ve Mü’min-Müslim adını almış kişi Allah’ın da hoşnut olduğu kişidir.

Kur’an ayetleri bir mü’minin sahip olması gereken özellikleri açıkça ortaya koymaktadır. Biz mü’minlere ve mü’min olduğunu iddia edenlere düşen en temel sorumluluk Kur’an’ın belirlediği ölçülere uygun bir hayatı yaşamak ve böyle bir örnek hayatın yaşanmasının mücadelesini vermektir. Çünkü Allah Resulü kendi şahsında bu modelliği ortaya koydu ve buna uygun model mü’min şahsiyetler yetiştirdi. Biz mü’minlere de düşen görev aynı bilinç ve sorumlulukla bu görevi yerine getirmektir.

İsmail kahveci / İktibas Çizgisi

Diyanetliler Platformu  Grup sayfamıza katılmak için >>> TIKLAYINIZ

Dini Haberler Grup sayfamıza katılmak için >>> TIKLAYINIZ

Diyanet Duyurular Sayfamız için TIKLAYINIZ